Halk arasında “kurdeşen” olarak bilinen bu hastalıkta genelde tüm vücutta yaygın olarak görülen, ciltten hafif kabarık, sınırları genelde belirgin, farklı boyutlarda, kızarık, bazen ortası soluk olabilen son derece kaşıntılı döküntüler oluşur.
Akut ya da kronik seyreder
Ürtiker ve anjiödem, bağışıklık sisteminin ve bazı iltihabi süreçleri içeren farklı mekanizmaların klinik yansıması olarak ortaya çıkar. Ürtiker klasik olarak akut ve kronik olarak ikiye ayrılır. Altı haftaya kadar devam eden olgulara akut, 6 haftayı geçenlere ise kronik ürtiker adı verilir.
Ürtikerde deri belirtileri
Vücudun her yerinde görülebilen kırmızı, ödemli kabarıklıklardır. Büyüklükleri çok değişkendir, 1-2 mm veya geniş alanları kaplayan plaklar şeklinde olabilirler. Genellikle hiç iz bırakmadan 24 saat içinde kaybolurlar. Göz kapağı ve genital alan gibi derinin ince olduğu yerlerde veya derin yerleşimli olduğunda kendini şişme ile gösterebilir, buna anjiödem adı verilir. Kabarıklıklar genellikle kaşıntılıdır, kaşıntı geceleri artar.
Ürtikerin nedenleri nelerdir?
Olguların %50’sinde neden bulunamayabilir. İlaçlar, gıdalar, gıda katkı maddeleri, implantlar, kontakt ve inhalan allerjenler sorumlu olabilir. Reaksiyon dakikalar içinde gelişir. İlaçlara karşı ortaya çıkan akut ürtiker sıktır ve genellikle klinik bulgular ilaç alındıktan sonra 36 saat içinde görülür. En sık rastlanan ilaç grubu antibiyotikler, özellikle penisilin, sefalosporin, tetrasiklin, ve sulfonamidlerdir.
Arı sokmaları, aşılar, kan ürünleri, kabuklu deniz hayvanları, balık, süt, fıstık, patates, baklagiller, kereviz, maydanoz, havuç, baharatlar, pirinç, muz, elma ve portakal da tetikleyiciler arasında sayılır. Gıdalara karşı gelişen akut ürtiker sıktır ve çoğu bildirilmemektedir. Gıda alerjilerinde besin maddesi tek başına sorumlu olabilir veya ilave edilen baharatlar katkıda bulunabilirler. Genellikle dakikalar içinde ürtiker tablosu gelişir, ancak besinin yavaş emilimi ve metabolize edilmesi sonucu saatler sonra ürtiker lezyonlarının ortaya çıktığı durumlar vardır. Nadiren, alındıktan hemen sonra egzersiz yapılırsa ürtiker oluşturan gıdalar vardır. Egzersiz ile birlikte ürtiker oluşturan gıdalar, buğday, fındık ve kabuklu deniz hayvanlarıdır.
Alerjik olmayan nedenlerle de ürtiker gelişebilir. Asetil salisilik asit, non-steroid antiinflamatuar ilaçlar, radiokontrast maddeler, plazma genişleticiler, lokal ve sistemik anestezikler araştırılmalıdır. Yine histamin gibi vazoaktif aminleri içeren peynir, balık, et, domates, ananas ve avokado veya histamin salgılatan yumurta beyazı, peynir ve çilek gibi besinler non-alerjik ürtikere neden olurlar.
İnfeksiyonlar da ürtikere neden olabilir Epstein-Barr, Hepatitis B virüs, streptokokal üst solunum yolu enfeksiyonlarının ardından gelişebilir.
Kronik ürtiker
Kabarıklıkların 6 haftadan fazla devam ettiği klinik tablolara kronik ürtiker adı verilir. Olguların %37’sine fiziksel ürtiker eşlik etmektedir. Ürtikere neden olan faktör nadiren saptanmakla birlikte, tetikleyici ajanlar araştırılır. Otoimmünitenin rol oynadığı bilinmeden önce olguların çoğu idiyopatik olarak değerlendirilmiştir. Stres bir tetikleyicidir.
Kronik ürtiker tipleri
- Dermografizm (yapay ürtiker): Cilde uygulanan travma sonucu ürtiker döküntülerinin oluşması,
- Basınç ürtikeri: Cilde uygulanan basınçtan yaklaşık 4-6 saat sonra genelde ağrılı olan bir derin şişlik oluşmasıdır. Örneğin uzun süre yürüme sonrası ayak tabanlarında oluşan ağrılı şişlik,
- Kolinerjik ürtiker: Vücut ısısını arttıran egzersiz, stres, sıcak duş gibi durumlar sonrasında ürtikeryal döküntü oluşması,
- Soğuk ürtikeri: Soğuk su veya hava teması ile oluşur,
- Solar ürtiker: Güneş teması ile başlayan ürtiker,
- Kontakt ürtiker: Bazı maddelerin deriye temasından dakikalar sonra ortaya çıkan ürtikeryal döküntü,
- Akuajenik ürtiker: Su ile temas sonrası oluşan ürtiker,
gibi pek çok tipi vardır.
Kronik ürtikerin nedenleri
- Besinler ve besin katkı maddeleri: Besinlere bağlı alerjik reaksiyon ancak %3.5 oranında saptanmıştır. Besin katkı maddeleri ise %10 sorümlüdür (en sık tartrazin, azo boyları, sodyüm benzoat),
- İnhalan allerjenler: Çayır otü polenleri, küf sporları, hayvan tüyleri, ev tozü akarları, sigara dümanı, kimyasal alerjenler,
- Sistemik hastalıklar: Lüpüs eritematozüs, Sjögren sendromü, IgM makroglobülinemi, daha ender olarak tiroid hastalıkları, lenfoma,
- Menstrüel siklüs ve gebelik: Ürtiker premenstrüel dönemde alevlenebilir. Eğer sadece mens sırasında ortaya çıkıyorsa progesteron veya östrojen düyarlılığından şüphe edilir,
- İmplantlar: Femüra yerleştirilen metaller, metal dental protezler, dental amalgam,
Psikolojik nedenler: Depresyon ve anksiete dürümlarında daha sık.
Tedavi
Ürtiker tedavisinde sebep tesbit edilmişse ondan uzak durmak önemlidir. İlaç tedavisinde sıklıkla antihistaminik dediğimiz ilaç grupları kullanılır. Doz ihtiyaca göre hekiminizin kontrolünde arttırılabilir. Gereğinde daha ileri tedaviler, aşılar, biyolojik ajanlar tedavide kullanılabilmektedir.
